(nie)Potrzebne pytania #5 – dystopia
Jestem pewien, że każdy, co najmniej raz w życiu, zetknął się z literaturą young adult. Jeśli nie z książkami, to na pewno z ich ekranizacjami. W ostatnim miesiącu na Netflixa dodano wszystkie filmy z serii Igrzysk Śmierci. W czasie oglądania W Pierścieniu Ognia, zauważyłem, że widziałem więcej filmów o dystopijnej przyszłości, niż o jakiejkolwiek innej przyszłości. Najwięcej takich filmów i książek jest właśnie skierowanych do młodzieży. Zacząłem się w końcu zastanawiać – czy gatunek young adult zawdzięcza swoją popularność dystopii?
Literatura typu young adult ma swoje początki już w XIX wieku. Teksty tego gatunku zwykle obracają się wokół podobnej tematyki: problemy związane z okresem dojrzewania, znalezienie własnej ścieżki w życiu czy pogodzenie się w wejściem w dorosłość. Bohaterowie książek są w tym samym wieku, co grupa docelowa odbiorców, czyli zwykle 12-18 lat. Na pierwszy rzut oka można pomyśleć, że napisanie takiej powieści jest łatwe. Przecież każdy kiedyś był nastolatkiem. Problem tkwi w tym, że kultura młodzieży stale się zmienia i żeby napisać dobrą książkę, która będzie czytana przez młode pokolenie, trzeba się naprawdę natrudzić – użyć odpowiedniego języka, motywów, archetypów bohaterów.
Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku, autorzy powieści young adult znaleźli sposób na “zwabienie” młodszej widowni. Ich sposobem jest umieszczanie akcji w dystopijnym świecie przyszłości. Wybieranie dystopii, jako tła dla fabuły pozwalało im na ogromną dowolność w zakresie kreowania świata przedstawionego. Dalej był zachowany realizm i zasady panujące w prawdziwym życiu, ale zarazem twórca mógł stworzyć całkowicie nowe społeczeństwo, nową moralność, nowy porządek świata. Dodatkowo, pomagało to w zracjonalizowaniu, np. dlaczego w sercu wydarzeń jest szesnastolatek, dlaczego pomimo swojego młodego wieku, bohater nie żyje z rodzicami, tylko z innymi nastolatkami. Zbudowanie nowej cywilizacji, z nowymi zasadami, znacznie ułatwia tworzenie rozbudowanej i często mrocznej historii, której głównymi bohaterami są nastolatkowie.
Kreowanie świata
Najlepszym przykładem udanej serii dystopijnych książek young adult jest trylogia Igrzyska Śmierci. Jest to pierwszy tego typu cykl powieści, który odniósł tak wielki sukces. Oczywiście pomogły w tym filmy, w których główną rolę zagrała Jennifer Lawrence, ale i tak nie zmienia to faktu, że jest to po prostu starannie wykonana seria. Fabuła jest wciągająca, bohaterowie są rozbudowani, a świat stworzony przez autorkę, pomimo wielu różnic w odniesieniu do rzeczywistości, i tak wydaje się bardzo realistyczny.
Suzanne Collins udało się stworzyć świat nie tylko wiarygodny, ale także interesujący. Do dziś, dwanaście lat po premierze, powstają filmy na YouTubie oraz artykuły, w których autorzy analizują książki i próbują zrozumieć lepiej świat Igrzysk Śmierci. Autorka pozostawiła wiele tajemnic odnośnie do wymyślonego przez siebie świata. Dla jednych może to być dużym minusem, ale innym daje to jeszcze większe pole do popisu przy interpretacji tekstu. Jedno jest pewne, te tajemnice utrzymują Igrzyska Śmierci przy życiu do teraz. Pozwalają na stały rozwój fandomu serii i dzięki nim fanom zajmie sporo czasu zanim się znudzą tymi powieściami.
Panem – tak nazywa się fikcyjny kraj dystopijnej przyszłości i to on jest głównym miejscem akcji. Autorka podczas tworzenia świata korzystała z popularnego dla takich książek zabiegu – podzielenia społeczności według jakiegoś kryterium. Taki zabieg był już widoczny w serii o Harrym Potterze, w którym uczniowie byli podzieleni na różne domy w szkole. W Igrzyskach Śmierci Panem jest podzielone na dwanaście dystryktów, każdy zajmuje się inną sferą gospodarki. Dla przykładu: Dystrykt 4 zajmuje się rybołówstwem, a Dystrykt 11 rolnictwem. Inną serią książek young adult z podobnym podziałem społeczeństwa jest trylogia Niezgodnej Veronicy Roth, w której mieszkańcy Chicago byli podzieleni na pięć frakcji, w zależności od ich cech charakteru. W Panem, oprócz tego, że każdy dystrykt zajmował się inną sferą gospodarki, miejsca te różniły się również stanem życia mieszkańców. Im dalej od stolicy (Capitolu) znajdował się dany dystrykt, tym był biedniejszy. Miało to również ważny wpływ na budowę historii w trylogii, gdyż jednym z głównych wątków była rebelia biednych mieszkańców przeciwko bogatemu Capitolowi.
Wszystko co najlepsze
Głównym założeniem Igrzysk Śmierci jest to, że co roku Capitol organizuje Igrzyska Głodowe, w których na śmierć i życie walczą trybuci, z każdego dystryktu wybierana jest para uczestników w wieku od 14-18 lat. Pierwsze dwie części trylogii skupiają się głównie na owych igrzyskach i na powoli powstających ruchach rebeliantów. Trzecia część natomiast jest o wojnie domowej w Panem. Autorka, za pomocą swoich książek, chciała skomentować sytuację milionów ludzi na świecie, żyjących w ubóstwie, dla których nie wystarcza jedzenia czy wody, podczas gdy reszta społeczeństwa żyje w nadmiarze. Igrzyska Śmierci są także o odnajdywaniu siebie oraz o byciu szczerym wobec swojego sumienia. Książki te pokazują młodym czytelnikom, jak ważne jest bycie sobą, bycie kimś innym, wyróżniającym się z tłumu, kimś, kto nie chce być takim, jak reszta.
Igrzyska nie zawdzięczają swojej popularności jedynie kreacji świata czy przekazie książek. Suzanne Collins udało się także w swojej serii umieścić wiele elementów z innych popularnych powieści young adult. W owej trylogii nie brakuje wątków miłosnych. Główna bohaterka – Katniss Everdeen – jest rozerwana pomiędzy dwoma chłopakami i nie wie, z którym chce się związać. Taki dylemat miłosny jest częstym zjawiskiem w książkach młodzieżowych. Wielu nastolatków chciałoby być w takiej sytuacji, jak bohaterowie swoich ulubionych tekstów; być kochanym przez, aż dwie, atrakcyjne osoby. Powieścią, która taki zabieg fabularny prawdopodobnie spopularyzowała najbardziej, jest Zmierzch, autorstwa Stephanie Mayer. Główna bohaterka – Bella Swan – podobnie jak Katniss, musiała wybrać pomiędzy dwoma przystojnymi chłopakami, a mianowicie pomiędzy wampirem Edwardem a wilkołakiem Jacobem. Taki zabieg nie tylko budzi w czytelnikach wiele emocji, ale także ich ekscytuje i zmusza do dalszego czytania książek. Każdy z ciekawości chce po prostu wiedzieć, kogo bohaterka wybierze.
Innym elementem z powieści typu young adult znajdującym się w Igrzyskach Śmierci jest wątek walki pomiędzy pokoleniami. Często w książkach młodzieżowych, młodzi bohaterowie walczą z starszymi wrogami. W przypadku Igrzysk młodzi rebelianci, których przywódczynią jest dziewiętnastoletnia Katniss, walczą z rządami Capitolu, prowadzonego przez dorosłych, skorumpowanych polityków. Podobny wątek jest w wspominanej wcześniej serii Niezgodna, ale także w trylogii Więzień Labiryntu Wessa Balla. W nich również młodzi bohaterowie walczą przeciwko rządom dorosłych, którzy kurczowo trzymają się zasad i nie chcą niczego zmienić.
Dystopijna przyszłość jest bardzo dobrym i sprawdzonym tłem dla fabuły w powieściach young adult. Pozwala ona na dowolność i swobodę w czasie tworzenia historii. Wielu autorów, za jej pomocą, racjonalizuje większość wydarzeń, wyborów i zasad panujących w swoich książkach. Dystopia znacznie ułatwia postawienie młodych bohaterów w sercu akcji, a to przyciąga młodzież, gdyż w końcu każdy chciałby się utożsamiać z postacią, od której zależą losy świata, która może coś zmienić i wprowadzić nowe zasady.
Autor: Damian Frątczak
